ඉරානය ඇතුළු රටවල් කිහිපයකට පනවා ඇති සම්බාධක මඟින් එම රටලට පමණක් නොව සෙසු ලෝකයට ද දැනෙමින් ඇති බලපෑම් ගැන ද විශාල වශයෙන් අවධානය යොමු වී ඇත. මීට දින කිහිපයකට පෙර ඉන්දියාව ප්රකාශ කළේ ඉරානයට පනවා ඇති අමෙරිකා සම්බාධක සිය තෙල් සැපයුමට බලපෑමක් නොවනු ඇති බවය.
‘ආර්ථික සුරක්ෂිතතාව යනු ජාතික ආරක්ෂාවය’ (Economic Security is National Security) යන්න අමෙරිකා ජනාධිපති ඩොනල්ඩ් ට්රම්ප් අනුගමනය කරමින් ඇති ආරක්ෂණවාදී ආර්ථික ප්රතිපත්තියේ හරය ලෙස පෙනෙන්නට තිබේ. ‘වොෂින්ටන් ටයිම්ස්’ විවරණයක දැක්වුණු පරිදි අමෙරිකාවේ මෑත ඉතිහාසයේ බලයට පත් ජනාධිපතිවරු අතරින් වෙළෙඳාම සහ ආර්ථිකය අරබයා විශිෂ්ට කාර්යසාධනයක් පෙන්නුම් කිරීමට ට්රම්ප් ජනාධිපතිවරයාට හැකි වී ඇත. එසේ වුවද ට්රම්ප්ගේ ආර්ථික ප්රතිපත්ති පිළිබඳ මාධ්යයේ වාර්තා වී ඇත්තේ අවම වශයෙන් බව ද එහි සඳහන් විය.
ඉරානය, රුසියාව, චීනය, වෙනිසියුලාව වැනි රටවල් ගණනාවකට සම්බාධක පණවන අතරම අනෙක් අතින් දකුණු කොරියාව, ජපානය වැනි රටවල් සමඟ නව වෙළෙඳ ගනුදෙනු හා ගිවිසුම්වලට එකඟ වීමට අමෙරිකාව කටයුතු කර තිබේ. වෙළෙඳපොළ ආර්ථිකයෙන් බැහැර රටවල් ඉලක්ක කරමින් අමෙරිකාව, යුරෝපා සංගමය හා ජපානය පසුගිය සතියේ නිකුත් කළ ඒකාබද්ධ ප්රකාශය ගැන ද ආර්ථික විශ්ලේෂකයන්ගේ අවධානය යොමුව ඇත.
ට්රම්ප්ගේ ආර්ථිකය
සිය මැතිවරණ ව්යාපාරයේදී ද පොරොන්දු වූ පරිදි ‘උතුරු අත්ලන්තික් නිදහස් වෙළෙඳ සම්මුතියෙන්’ (NAFTA) ඉවත්වීමට ක්රියාකරන අතරම ‘අමෙරිකා, මෙක්සිකෝ, කැනඩා සම්මුතිය’ (USMCA) නම් නව සම්මුතියකට එළැඹීමට අමෙරිකාව කටයුතු කරමින් සිටී. එහි ආර්ථිකමය ගණන් බැලීම ඇ. ඩො. ට්රිලියන 1.2 ක් පමණ වෙතැයි සඳහන්ය. මෙය අමෙරිකා ඉතිහාසයේ විශාලතම වෙළෙඳ ගනුදෙනුව වනු ඇත. අමෙරිකා ආර්ථිකය ශක්තිමත් වෙමින් ඇති අතර විරැකියාව ද වාර්තාගත අන්දමින් පහත වැටී තිබේ. ඇතැම් විශ්ලේෂකයන් අදහස් කරන පරිදි ට්රම්ප් මැවූ වර්ධනයේ සුළං ප්රවාහය හමන්නට පටන්ගෙන ඇත. අලුත්ම කාර්තුවේදී 4% ක වර්ධනයක් අපේක්ෂා කළ මට්ටමින්ම අත්කර ගැනීමට හැකි වූ බව ප්රකාශ කළ ජනාධිපති ට්රම්ප්, මේ වෙනස්කම් සිදුවන්නේ ‘ආර්ථික සුරක්ෂා යනු ජාතික ආරක්ෂාවය’ යන තේමාව යටතේ බව අවධාරණය කර තිබිණි. වාණිජමය වශයෙන් බදු කපාහැරීමට ද ට්රම්ප් පාලනය පියවරගෙන ඇත.
ගතවූ කාලයේදී ලෝක ශල්ක තෙල් හා ගෑස් (Shale Oil Gas) නිෂ්පාදනයට ද අමෙරිකාව පියවර ගත්තේය. මේ වන විට ලොව විශාලතම තෙල් නිෂ්පාදකයා අමෙරිකාවය. එමෙන්ම ප්රමුඛ පෙළේ ඛනිජ තෙල් අපනයනකරුවකු බවට ද පත්ව සිටී. නිදහස් ආර්ථිකයට ඇති බාධා මුළුමනින් ඉවත් කළ යුතු බවට සෙසු රටවලට බලකරන අතර තමන්ගේ රටවල් ආර්ථිකයේ ශක්තිමත්භාවය පිළිබඳ අමෙරිකාව මෙන්ම බටහිර රටවල් ද සැලකිලිමත්ය. ට්රම්ප්ගේ ආර්ථික වැඩපිළිවෙළ සරලව විග්රහ කරන්නේ නම් එය ‘අමෙරිකා නිෂ්පාදන මිලදී ගන්න, අමෙරිකා නිෂ්පාදන කුලියට ගන්න’ (Buy American, Hire American) යනුවෙන් දැක්විය හැකිය.
ඇතැම් ආර්ථික විශ්ලේෂකයන්ගේ අදහස ට්රම්ප් හඳුන්වා දුන් ආර්ථික වැඩපිළිවෙළේ ප්රතිඵල කෙළින් වීදියේ සිට වෝල් වීදිය දක්වාම ප්රතිඵල දක්වමින් ඇති බවය. එහෙත්, මුල් පෙළේ අමෙරිකා මාධ්ය පවා එම ප්රතිඵල මතුකිරීමෙන් වැළැකී සිටින බවට ඔවුහු චෝදනා කරති. ජනාධිපති ට්රම්ප් සිය ආර්ථික පිළිවෙත අරඹයා ආණ්ඩුවේ මුල්පෙළේ ප්රධානීන් කිහිපදෙනකු සමඟම මතවාදීමය වශයෙන් ගැටුම් ඇතිකරගත් බව ඉකුත් වකවානුවේදී පැහැදිලි විය. ඔවුහු සිය තනතුරුවලින් ඉවත් වූහ. එහෙත් සිය ප්රතිපත්ති වෙනස්කර ගැනීමට සූදානම් බවක් ට්රම්ප්ගෙන් පළ නොවිණි.
අමෙරිකා ආර්ථිකයේ පුබුදුවක් ඇති වී ඇත්තේ ලෝක ආර්ථික අර්බුදයට මුහුණ දී එහි අමිහිරි බලපෑම්වලට අමෙරිකාව මෙන්ම ලෝකයේ සෙසු රටවල් ද අඩු - වැඩි වශයෙන් මුහුණ දී වසර කිහිපයකට පසුවය. එම අාසන්නතම ලෝක ආර්ථික අර්බුදය වෝල් වීදියෙන් පටන්ගෙන ලොව පුරා හමා ගිය අතර මේ වන විට ට්රම්ප්ගේ ආර්ථික සුළඟ වෝල් වීදියෙන් පටන්ගෙන ලොව පුරා හමන්නට පටන්ගෙන ඇත.
සම්බාධක ප්රශ්නය
මේ දැවැන්ත සුළං ප්රවාහයට මුහුණදීමට ගත යුතු ක්රියාමාර්ග මොනවාද යන්න සෙසු රටවල අවධානයට ලක්ව තිබේ. කෙසේ වුවද මෙය හදිසියේ ඇතිවූ තත්ත්වයක් නොවේ. අමෙරිකා ආර්ථිකය සම්බන්ධයෙන් ට්රම්ප් ජනාධිපතිවරයා අනුගමනය කළ ආරක්ෂණවාදී පිළිවෙත මෙවැනි මට්ටමකට එරට ආර්ථිකය ඔසොවා තබනු ඇති බවට පැහැදිලි වූයේ මුල පටන්මය. ඊට ගැළපෙන අන්දමින් තමන්ගේ රටවල ආර්ථිකය ශක්තිමත්ව තබාගැනීමට ගත යුතු පියවර ගැන සෙසු රටවල් සැලකිලිමත් විය.
මේ අතරට ඉරානය ඇතුළු රටවල් කිහිපයකට පනවා ඇති සම්බාධක මඟින් එම රටවලට පමණක් නොව සෙසු ලෝකයට ද දැනෙමින් ඇති බලපෑම් ගැන ද විශාල වශයෙන් අවධානය යොමු වී ඇත. මීට දින කිහිපයකට පෙර ඉන්දියාව ප්රකාශ කළේ ඉරානයට පනවා ඇති අමෙරිකා සම්බාධක සිය තෙල් සැපයුමට බලපෑමක් නොවනු ඇති බවය.
මේ සම්බාධක තවමත් ඛනිජ තෙල් ක්ෂේත්රයට අදාළව ක්රියාත්මක වී නැත. එය ක්රියාවට නැංවෙනු ඇත්තේ නොවැම්බර් මුල සතියේ පටන්ය. ඉරානය සමඟ ගනුදෙනු කිරීමෙන් වැළැකිය යුතු බවට අමෙරිකාව දැඩිව අනතුරු අඟවා ඇතත් ඉරාන තෙල් ආනයනයෙන් වළකින බවක් ඉන්දියාවෙන් ප්රකාශ වී නැත. ඉන්දියා ඛනිජ තෙල් අමාත්ය ධර්මේනු ප්රධාන් මීට දින කිහිපයකට පෙර ප්රකාශ කළේ සිය පිරිපහදු මධ්යස්ථාන 2 සතුව මෙවැනි අවස්ථාවකට මුහුණදීමට තරම් අමතර සංචිත ඇති බවය. එය යම් කාලසීමාවකට ප්රමාණවත් වනු ඇත. දැනට අර්බුදයක් නැතත් ඉදිරියේදී මේ හේතුවෙන් ඇතිවීමට ඉඩ ඇති භූ දේශපාලනික අවිනිශ්චිතතාවන් තම රටට ද දැනෙනු ඇති බවත් ඔහුගේ ප්රකාශයෙන් පැහැදිලි විය. මෙවැනි පසුබිමක තෙල් මිල සම්බන්ධයෙන් ඇතිවිය හැකි බලපෑම ඔහු විග්රහ කළේ සාමාන්යයෙන් තෙල් වෙළෙඳපොළ භෞතික වශයෙන් සමතුලිත තත්ත්වයක් පවතින බවත් අවිනිශ්චිතතා හා භූ දේශපාලනික ගැටලු හේතුවෙන් එය හැඟීම්බර වශයෙන් අසමතුලිත වන බවත් යනුවෙනි.
ඔපෙක් තෙල් නිෂ්පාදනය
ඇමතිවරයා පෙන්වා දෙන පරිදි ඔපෙක් සංවිධානය තෙල් නිපදවන රටවලට මෙන්ම පරිභෝජන රටවලට ද හිතකර වන මට්ටමකින් වෙළෙඳපොළ ස්ථායිතාව පවත්වාගනු ඇත. ඉකුත් ජූනි මාසයේ සිට තෙල් නිෂ්පාදනය දෛනිකව බැරල් මිලියනයකින් ඉහළ නැංවීමට ඔපෙක් සංවිධානය පියවර ගත්තේය. සෞදි අරාබිය හා රුසියාව ද සිය නිෂ්පාදනය ඉහළ නංවා තිබේ.
ඉන්දියාව යනු ලොව තුන්වැනි විශාලතම තෙල් ගැණුම්කරුවාය. එරටට අවශ්ය ඛනිජ තෙල් සැපයුමෙන් 80% ක්ම ආනයනය කෙරේ. ඉරානය යනු ඉන්දියාවේ තුන්වැනි විශාලතම තෙල් සැපයුම්කරුවාය. පළමු තැන ඉරාකයට හිමිවන අතර දෙවැනි තැන සිටින්නේ සෞදි අරාබිය ය.
අමෙරිකාව චීනයට සම්බාධක පැනවූයේ රුසියාවෙන් යුද අවි මිලට නොගත යුතු බව පවසමිනි. එකී සම්බාධක වහා ඉවත්කර ගත යුතු බවට ද එසේ නොවුණහොත් එය නොතකා ක්රියාකරන බව ද චීනය අමෙරිකාවට දැන්වීය. රුසියාව ද චීනයට එරෙහි අමෙරිකා සම්බාධක විවේචනය කළේය. වැඩිදුර සිතා බැලීමකින් තොරව ගෝලීය ස්ථාවරත්වය බිඳ දැමීමට අමෙරිකාව කටයුතු කරමින් ඇතැයි කී රුසියාව, ගින්දරත් සමඟ සෙල්ලම් කිරීමෙන් වැළැකිය යුතු බවට අවවාදයක් ද කර තිබිණි.
රුසියානු ජනාධිපති ව්ලැදිමීර් පුටින් සඳහන් කළ පරිදි 2018 වර්ෂයේදී රුසියා - චීන වෙළෙඳ ගනුදෙනුවල වටිනාකම ඇ. ඩො. බිලියන 100 කි. තම රටට ගෙන්වන චීන භාණ්ඩ මත 40% ක් තරම් ඉහළ බදු පැනවීමට ද ජනාධිපති ට්රම්ප් මෑතදී පියවර ගත්තේය. චීනය ඊට ප්රතිචාර දැක්වූයේ අමෙරිකානු ආනයන මත බදු ඉහළ නංවමිනි. අමෙරිකාව මත බලපවත්වන චීන වෙළෙඳ ආධිපත්යය බිඳ දැමිය හැක්කේ තමාට බව මෑතදී ජනාධිපති ට්රම්ප් පවසා තිබිණි.
වෙනිසියුලා-ඉරාන චෝදනා
වෙනිසියුලාව මෙන්ම ඉරානය ද තම රටවලට එරෙහි අමෙරිකාව’ආර්ථික යුද්ධයක් ප්රකාශයට පත්කර ඇති බව’ පවසයි. ඉරානය එය මානසික යුද්ධයක් ලෙස ද හැඳින්වීය. එමෙන්ම මේ දෙරටම පාලන තන්ත්රයේ වෙනසක් (Regime Change) සිදුකිරීමට අමෙරිකාව වෑයම් කරන බවට චෝදනා කර ඇත. වෙනිසියුලාව සම්බන්ධයෙන් ජනාධිපති ට්රම්ප් කළ ප්රකාශවලින් මදුරෝගේ පාලනය වෙනස් කිරීමට අමෙරිකාවට අවශ්ය වී ඇති බව ගම්ය වේ. ඉරානය මත සම්බාධක පැනවීමෙන් මෙන්ම එරට රජය නීත්යානුකූල නොවන බවට අමෙරිකාව කළ ප්රකාශයේද තේරුම එයමය.
රුසියාව මත ද අමෙරිකා සම්බාධක ප්රකාශයට පත්වී ඇතත් ජනාධිපති පුටින් ඊට මුහුණදීමට අවශ්ය ක්රියාමාර්ග ගනිමින් සිටී. කෙසේ වුවද තාක්ෂණික ක්ෂේත්රය ඇතුළු ඇතැම් ක්ෂේත්රවලට එකී සම්බාධක අනර්ථකාරී බලපෑම් ඇතිකර ඇති බව වාර්තා විය.
මේ අතර අමෙරිකාව තවත් අන්තර්ජාතික එකමුතුවකින් ඉවත්වීමට පියවරගෙන ඇත. ඒ, විශ්ව තැපැල් සංගමයෙන් (UPU) වසර 140 ක් තිස්සේ අමෙරිකාව එහි සාමාජිකත්වය දැරීය. මේ ඉවත්වීම ද ට්රම්ප්ගේ ආර්ථික වැඩපිළිවෙළට සම්බන්ධය. මීට පෙර අන්තර් පැසිෆික් සහයෝගීතාවයෙන් ද, පැරිස් දේශගුණ සම්මුතියෙන් ද, ඉරාන න්යෂ්ටික සම්මුතියෙන් හා එ. ජා. මානව හිමිකම් කවුන්සිලයෙන් ද ඉවත්වීමට අමෙරිකාව පියවර ගත්තේය. විශ්ව තැපැල් සංගමයෙන් ඉවත්වීම, ට්රම්ප් පාලනය සාධාරණීකරණය කරන්නේ එහි ප්රතිපත්ති මඟින් විදේශ සමාගම්වලට දේශීය සමාගම්වලට වඩා අඩු මිලකට එරටට තැපැල් භාණ්ඩ ගෙන්වීමට හැකියාව තිබූ බව පෙන්වා දෙමිනි. එමඟින් අමෙරිකා ආර්ථිකයට ඇතිවූ බලපෑම වාර්ෂිකව ඇ. ඩො. මිලියන 300 ක් වූ බව ද පැවසේ. විශ්ව තැපැල් සංගමය යනු ලොව පුරා තැපැල් ක්ෂේත්රයේ ප්රතිපත්ති මෙන්ම ගාස්තු තීරණය කිරීම සම්බන්ධයෙන් ද මැදිහත්වන එක්සත් ජාතීන්ගේ සංවිධානයට අනුබද්ධ එකතුවකි.
නව අදහස දක්වන්න