පැබ්ලෝ නෙරුදා සිලෝන් දූපතට එන්නේ රාජ්‍ය තාන්ත්‍රිකයෙකු ලෙසය. විසිවන සියවසේ ලොව පහළ වූ විශිෂ්ටතම කවියා පැබ්ලෝ නෙරුදා යැයි කිවුවේ, ගාර්ෂියා මාර්කේස්ය. නෙරුදා යනු කවි වැලකි. එසේම ප්‍රශ්න වැලකි.
දුම්රිය කම්කරුවෙක් වූ ඔහුගේ පියාට අවශ්‍ය වූයේ පුතා, තානාපති කෙනෙක් කරන්නටය. එහෙම හීන මවුපියන්ට ඇති කල්හි, කොලුවාට දැඩි සීමා ඇති වන්නේය. කවියා ඇඟ ඇතුළේ රජ වුව ද, ඒ රජකමට සමු දී තාත්තාගේ තානාපති සිහිනය ඉටු කළ යුතු හෙයින් රිකාඩෝ බැසෝ අල්වෝගේ ලොවට පෙනෙන්නට ‘ඒ දෙසටම නැමී යන්නට’ විය. වයස විස්ස වන විට කවිකම් සඳහා හේ පැබ්ලෝ නෙරුදා යන අන්වර්ථ නාමය භාවිතයට ගත්තේය.
ශ්‍රී ලංකාවට නෙරුදා පැමිණ සිටි කාලයේ ඔහුගේ කවය වූයේ ලයනල් වෙන්ඩ්ට්, ජෝර්ජ් කිට් වන්නෝ හෙයින් ඔහුට මෙහි තිබූ මතක පිළිබඳව ‘ළාවට මතකයක්’ ශ්‍රී ලංකා සමාජයට තිබුණි. තිස්ස අබේසේකරයන්, ඉරිදා ලක්බිම පත්තරේට ලියන කොලමක මාතෘකාව වූයේ ‘වැල්ලවත්තේ සක්කිලි ලියකට පෙම්බැඳි ලෝක ප්‍රකට චිලී ජාතික කවියා – පැබ්ලෝ නෙරුදා’ යන්නය. මේ ලිපිය කියවා බැලූ කල්හි ලාංකේය, සාහිත්‍යාගාරය සලිත විය. ‘අයාලේ ගිය සිතක සටහන්’ නමින් නෙරුදා ගැන ලිපිය ද ඇතුළත්, කොලමේ ලිපි සමූහය අබේසේකරයෝ පොතක් ලෙස පළ කළහ.
එතැන් සිට නෙරුදා වෙත හොඳම කවියාට එහා යන ඇල්මක් ශ්‍රී ලාංකේය සාහිත්‍යයේ වෙන් විය. හඳගම ‘අල්බෝරෝදා’ සිනමා පටයෙන්, නෙරුදා ‘ලංකාවේ දාන ලද සෙල්ලම්’ රූපයට නැඟුවේය. මේ නිසා නෙරුදා යනු වර්තමාන ශ්‍රී ලංකා සාහිත්‍යයේ සටහන්ව ඇති නොමැකිය හැකි ‘පච්චයකි’.
මේ සාහිත්‍යය මාසය වේ. අතීතය හොඳ පිටට ගෙන, වර්තමානය නරකම අතට හරවන පුරුද්ද අපට තවම තිබේ. මිනිසා වූ කලී අතීතකාමය බ්‍රෑන්ඩ් එකට ගෙන, වර්තමානය සැන්ඩි ලෙස භාවිතයට ගන්නා සත්ත්ව විශේෂයකි. ස්මරණය කියන්නේ පණ ඇති දේ සඳහා පොදු වරහනක් වුවද, ස්මරණය රසවිතක් වන්නේ මිනිසාටය. එහෙම මිනිසා නිතර බැණ අඬ ගසන්නේ වර්තමානයටය. පොතක් පතක් නොකියවන එවුන්, මෙලෝ සාහිත්‍යයක් දැන් ඉන්න වුන් දන්නේ නැහැ, ආදී හැඩ පලු නිතර නිතර මේ සමාජයේ හිස මත්තේ ගෙතෙන්නේ ඒ අනුවය. එහෙම වුණාට පොතපත මේ තරම් කියවූ කාලයක් සමාජය තුළ ඇත්තේ නැත. ඊයේ ආරම්භ වූ පොත් ප්‍රදර්ශනය කියන්නේ අප සමාජය මේ ළඟකදී නිර්මාණය කළ කදිම ඉසව්වකි. පොත් සඳහා එහෙම පෙළක් අතීතයේ සැදුණේ නැත. ඒ නිසා වර්තමානය විත්තියට ගෙන හැම නඩුවම ඇසිය නොහැකිය. සාහිත්‍ය කලාපයේදී ඇසෙන මෙවන් ප්‍රලාප අතරේ, සාහිත්‍ය මාසයටම නෙරුදාගේ මළ දිනය ද යෙදී ඇති හෙයින් රසවිතක් වූ නෙරුදා මතකය, අද මේ තීරුව පුරවනු ඇත. නෙරුදා සිය ජීවන කවිය නිමා කරන්නේ 1973 වසරේ අද වැනි දිනකය. වසර පනහක ඇවෑමෙන් ඔහු මේ මිහිමත ඉතිරි කර ගොස් ඇත්තේ ආනන්දය පමණක් නොවේ. මහා කවියාගේ සිට හේ අසමජ්ජාතියා දක්වාම පරිණාමය ද එහි වෙති.
නෙරුදා අතින් අපහරණයට ලක් වන්නේ වැල්ලවත්ත ප්‍රදේශයේ ජීවත් වූ මල බාල්දි උසුලන්නියකි. පාන්දර හිරු එළිය වැටීමට පෙර, නිවෙස් අසල ඇති වැසිකිළි පසුපසින් ගොස් පෙරදා වංශවතුන් පිට කළ වසුරු බාල්දිය හිස මත තබාගෙන යන සක්කිලි කුලයේ පිරිස් ඒ යුගයේ සුලබ දසුනක් විය. ඉර සේවය ඉන්දීය සාගරයට මෝදු වීමට පෙර, වංශවතුන්ගේ සියලු කැතකුණු, සමුද්‍රයේ බහාලීම ඔවුනගේ ජීවිකාව විය. චාරයක් නැති නෙරුදාගේ ජීවන පැවැත්ම විසින් එක්තරා පාන්දර යාමයක ඇය ‘සලිත’ විය.
ඇගේ නිරුවත, දකුණු ඉන්දියානු දෙවොලක ඇති දෙවඟන පිළිරුවක් බඳු යැයි නෙරුදා සඳහන් කළේය. මම ‘දෙවඟන’ හා එක්වීම අපේක්ෂා කළ තරම් ආස්වාදජනක නොවී යැයි නෙරුදා තම මතක වතේ සටහන් තබමින් පවසයි. “එම එක්වීම මිනිසකු හා ප්‍රතිමාවක් අතර, සිදු වූවක් බඳු විය. එම මුළු කාලය තුළම ඇය ඇස් ඇරගෙන, ඔහේ බලා සිටියේ මට කිසිදු ප්‍රතිචාරයක් නොදක්වමිනි.” එයින් කතාව නිමාවට පත් නොවීය.
දෙවඟන සහ එක්වීමෙන් පසු ඔහු විවිධ චාරිකා ගොස් යළි මවුරටට ළඟා විය. චිලිය ඒ මොහොතේ සමාජවාදයේ විලිරුදාවෙන් පෙළෙමින් තිබුණි. කවිය සහ දේශපාලනය යා කරමින් චිලියේ මැතිවරණය සඳහා ප්‍රධාන අපේක්ෂකයා වන ලෙස, වම් ඉවුර ඔහුට ආරාධනා කළේය. ‘අන් අයෙක් නොමැත්තේ නම් මා ඉදිරියට එන්නම්’ යැයි පැවසූ නෙරුදා, වෙත නායකයෙක් ලැබුණි. සැල්වදෝර් අයියන්දේ යනු මැතිවරණයකින් ලෝකයේ සමාජවාදී රජයක් බිහි කළ පළමු වැන්නාය. නෙරුදා ඔහු සමඟ චිලිය පුරා මැතිවරණ ව්‍යාපාරයේ නිරත විය.
වසර ගණනක ඇවෑමෙන්, ඊයේ පෙරේදා කාලයේ චිලිය සංචාරක ආකර්ෂණය ප්‍රවර්ධනය සඳහා වැඩපිළිවෙළක් සකස් කළේය. ඒ අනුව එරට සන්තියාගෝ ගුවන්තොටුපළ ‘පැබ්ලෝ නෙරුදා‘ නාමකරණයෙන් හැඩ කරවීමට තීරණය විය. තීරණයට එරෙහිව එරට ස්ත්‍රීවාදී සංවිධාන හා මානව හිමිකම් ක්‍රියාකාරීහු දැඩි හඬක් නඟන්නට වූහ. පසිදු කවියාගේ ස්ත්‍රී දූෂණය, එහිලා ප්‍රධාන හේතුව විය. තරු එළිය සහ වැල්ලවත්ත වෙරළ පමණක් දැන සිටි, පැබ්ලෝගේ සහ මල බාල්දි උසුලන්නියගේ කතාව, නෙරුදා සිය මතක සටහනකදී දිග හැර තිබුණි. දිදුලන හුදකලාව (Luminous Solitude ) නම් වූ ඒ මතකය, ඇයගේ කතාව වූවා සේම ඔහු මුදාහල රහසම, ඔහුට එදිරිව සාක්ෂියක් වෙමින් ඔහුගේ උපන් රට තුළ කවියෙක් යන විරුදාවලිය කාල තරණය කර ස්ත්‍රී දූෂකයෙක් දක්වා ඔහුගේ ගමනාන්තය සටහන් කළේය.
සාහිත්‍යවේදියා විනය ශික්ෂාවෙන් තොර වූවෙක් යන්න දැන් සාමාන්‍යකරණයට ලක්ව ඇත්තේය. සිල් බිඳගත්තා යන්න නොව සිල් රැකගත්තාය යන්න විප්ලවය වේ. නෙරුදා නම් මහා කවියා ‘කොළය ඉරා ගත්තේ’ ප්‍රතිපදාවෙන් තොර ගමන නිසාය. මේ සාහිත්‍ය මාසයේ පිළිවෙත ද සමඟ අකුරු කරමු යැයි මේ තීරුව යෝජනා කර සිටියි.
