පිදුරුතලාගල කඳු මුදුනින් ආරම්භ වී රන්ටැඹේ ප්‍රදේශයෙන් මහවැලි ගඟට වැටෙන උමාඔය දිගින් කිලෝ මීටර් 72කින් යුක්තය. බොඔරුඇල්ල, මාතැටිල්ලඔය, කුඩාඔය, හිල්ඔය, ඇතුළු අතු ගංගා රාශියකින් පෝෂණය වන උමාඔයෙන් අක්කර 100ට අඩු ප්‍රදේශ වගා කරන වාරි ව්‍යාපෘති 1024 පිහිටා ඇති අතර, අක්කර 500ට අඩු ව්‍යාපෘති සංඛ්‍යාව 16කි. අක්කර 500ට වැඩි ව්‍යාපෘති ගණන 06කි. උමාඔය ඉහළ ප්‍රදේශයට වසරේ වැඩි කාලයක් ඇද හැලෙන වර්ෂාවත් සමඟ ඇතිවන ගංවතුර පාලනය කිරීමට ජලාශයක අවශ්‍යතාව ඇතිවීමත් සමඟ මේ පිළිබඳව මූලික කතාබහ සිදුව ඇත්තේ 1950 ගණන්වලදී වුවත් මේ ව්‍යපෘතිය සඳහා සැලසුම් සකස් කිරීමට කටයුතු කරන්නේ 1990 දශකයේ දී බව වාර්තා වේ. උමාඔය යනු කඩිනම් මහවැලි ව්‍යාපාරයෙන් පසු මෙරට බිහි වූ විශාලතම බහුකාර්ය යෝජනා ක්‍රමයයි. මේ ව්‍යාපෘතිය මඟින් පානීය ජලය විදුලිය කෘෂිකර්මාන්තය සඳහා අවශ්‍ය වාරි ජලය සහ ගංවතුර පාලනය යන අංග කීපයක්ම ඇතුළත් වීම විශේෂත්වයකි.
මෙලෙස ව්‍යාපෘතියට සැලසුම් සකස් කෙරුණ ද ජනතාවගේ හා විවිධ පරිසර සංවිධානවලින් මෙයට එල්ල වූ විරෝධතාවන් නිසා එහි කටයුතු තාවකාලිකව ඇනහිටිණි.
එලෙස අඩපණව තිබූ මේ ව්‍යාපෘතිය 2008 වසරේදී එවකට ජනාධිපති මහින්ද රාජපක්ෂ මහතා විසින් ඉරාන රජයේ ආධාර උපකාර මත නැවත ආරම්භ කිරීමට පියවර ගන්නා ලද අතර, ඒ සඳහා වැය වෙතැයි අපේක්ෂා කළ මුදල අමෙරිකන් ඩොලර් මිලියන 513කි. ඉන් සියයට 85ක මුදල ඉරාන රජය විසින් ණය ආධාරයක් මත ලබාදීමට අවශ්‍ය ගිවිසුමකට හිටපු ජනාධිපති මහින්ද රාජපක්ෂ සහ එවකට ඉරාන ජනාධිපති මොහොමඩ් අහමඩ් නේජාඩ් අතර අත්සන් තැබූ අතර, ඉතිරි සියයට 15ක මුදල ලංකා රජය විසින් දැරීමටද සැලසුම් කෙරිණි.
මේ බහුකාර්ය ව්‍යාපෘති මඟින් ජාතික විදුලිබල පද්ධතිය සඳහා මෙගාවොට් 120ක විදුලි ධාරිතාවක් එක් කිරීමටත් ඊට අමතරව මෙහි ජලය මොනරාගල හා හම්බන්තොට දිස්ත්‍රික්ක සඳහා බෙදාහැරීමටත් ඉන් ප්‍රදේශයේ ඉඩම් අක්කර 5000කට අවශ්‍ය වාරි ජලය ලබාදීම හා මොනරාගල බදුල්ල දිස්ත්‍රික්කවල ඇති පානීය ජල ප්‍රශ්නයට විසඳුම් ලබාදීමට සැලසුම් කෙරිණි.
ඒ අනුව මේ ව්‍යපෘතියේ කටයුතු 2011 වසරේදී ආරම්භ වන අතර, මේ ව්‍යාපෘතිය හරහා පුහුල්පොළ හා ඩයරබාවලදී ජලාශ දෙකක් ඉදි කිරීමටද කටයුතු සූදානම් විය. මෙය වැඩිපුරම කතාබහට ලක් වන්නේ එහි ඉදිවන උමං හතරක් සම්බන්ධයෙනි. මෙහිදී පුහුල්පොළ සිට ඩයරබා දක්වා කිලෝ මීටර් 4ක උමඟක් ඉදිකර එතැන් සිට කරඳගොල්ල භූගත විදුලි බලාගාරයට ජලය රැගෙන ඒම සඳහා කිලෝ මීටර් 15.2ක දුරින් යුත් උමඟක්ද ඉදිකර ඉන් භූගත විදුලි බලාගාරය වෙත ජලය ඇතුළු කිරීමට තවත් කිලෝ මීටර් 1.5ක උමඟක්ද ඉදිකිරීම සැලසුමට අයත් විය. ඉන්පසු විදුලි බලාගාරයේ සිට අලිකොටආර දක්වා කිලෝ මීටර් 3.3 භූගත උමඟක් මඟින් මෙහි ජලය පිට කිරීමට කටයුතු යෙදිණි. 2011 වර්ෂයේ මේ ව්‍යාපෘතිය වැඩ කටයුතු ආරම්භ කරගෙන යන අවස්ථාවේදී මේ ව්‍යාපෘතිය සම්බන්ධයෙන් විවිධ පාරිසරික ගැටලු මතුවන්නේ 2014 වසරේදීය. ඒ මකුල්ඇල්ල, පල්ලේපෙරුව, එගොඩගම ඇතුළු ප්‍රදේශවල ගෙවල්වල සිදුවූ ඉරිතැළීමත් සමඟය. මීට අමතරව එම ප්‍රදේශවල පිහිටි භූගත ජල මට්ටම පහළ බැසීම, පොළොව ගිලා බැසීම, ළිංවල ජලය සිඳී යෑම වැනි පාරිසරික ගැටලු රැසක්ද ඇතිවීමට පටන් ගෙන තිබිණි.
ඒ සමඟ මෙවැනි සංවර්ධන ව්‍යාපෘති පිළිබඳව වපර ඇසින් බලමින් එයට විරුද්ධව ජනතාව උසි ගන්වමින් ජනතාව තම දේශපාලන අවශ්‍යතාව සඳහා පාවිච්චි කරන එක්තරා දේශපාලන කණ්ඩායමක් විසින් උමාඔය විනාශකාරී ව්‍යාපාරයට එරෙහි ජනතා ව්‍යාපාරය නමින් සංවිධානයක්ද බිහිකරන ලදි. එහිදී මේ සංවිධානය පෙන්වා දෙන විනාශකාරී තත්ත්වයට යම් සහනයක් එම සංවිධානයෙන් ලබා ගැනීමට හැකි වෙතැයි බලාපොරොත්තුවෙන් බණ්ඩාරවෙල ජනතාව මේ සංවිධානය වටා ඒකරාශී වන්නට විය.
එලෙස රොද බැඳ ගත් ජනතාව සමඟ මේ ව්‍යාපාතිය නතර කරමින් ඒ තුළින් දේශපාලන වාසියක් ලබා ගැනීමේ අරමුණින් ඔවුන් නොයෙකුත් උද්ඝෝෂණ පෙත්සම් අත්සන් කිරීම් ඇතුළු විවිධ වැඩසටහන් ක්‍රියාත්මක කර ඉන් නොනැවතී 2018 වර්ෂයේ පැවැති පළාත් පාලන මැතිවරණය සඳහා ටැප් එක ලකුණින් එම ප්‍රදේශයට අයත් පළාත් පාලන ආයතනයට තරග වැදීමට ස්වාධීන කණ්ඩායමක්ද ඉදිරිපත් කෙරුණ ද මේ ව්‍යාපෘතිය මඟින් ඇති වන ප්‍රතිලාභ පිළිබඳව හොඳින්ම දැන සිටි බණ්ඩාරවෙල ප්‍රදේශයේ ජනතාව එම කණ්ඩායමට ඒ පළාත් පාලන ආයතනයේ බලය ලබාදීමට හෝ සැලකිය යුතු සභිකයන් සංඛ්‍යාවක් පත් කර යැවීමටවත් කටයුතු නොකෙරිණි.
එම තත්ත්වය මත තාවකාලිකව අත්හැර දමන ලද මේ ව්‍යාපෘතියේ වැඩ නැවත වතාවක් 2015 වසරේ බලයට පැමිණි යහපාලන රජය විසින් ආරම්භ කර සියයට 65ක් පමණ අවසන් කිරීමට පියවර ගැනීමද සඳහන් කළ යුත්තකි.
එලෙස විවිධ බාධක මැද්දේ කළ මේ ව්‍යාපෘතියේ වැඩ මේ වන විට සම්පූර්ණයෙන්ම අවසන්ව ඇති අතර, ඉන් නිපදවන මෙගාවොට් 120ක විදුලි ධාරිතාව අධි බලැති විදුලි රැහැන් කුලුනු 65ක් හරහා කිලෝ මීටර් 23ක දුර ප්‍රමාණයක් ගෙවමින් බදුල්ල වෙත ගෙන ඒමෙන් අනතුරුව ජාතික විදුලි බල පද්ධතියට සම්බන්ධ වන අතර, එය නිල වශයෙන් මේ මස 24 වැනි දින ඉරාන ජනපති Ebrahim Raisi මහතා අතින් විවෘත කිරීමට නියමිත බව ව්‍යාපෘති අධ්‍යක්ෂ ඩී.සී.එස්. ඇළකන්ද මහතා පවසයි. ඒ අනුව මෙයින් දිනකට මිලියන 80ත් 100ත් වටිනාකමකින් යුත් ජල විදුලි ධාරිතාවක් ජාතික පද්ධතියට එක්කළ හැකි බවද ඔහු තවදුරටත් පැවසීය.
බදුල්ල - නිශාන්ත අබේගුණවර්ධන